Kitle fonlaması, çok sayıda kişi tarafından belirli bir amaca yönelik fon (para) toplanmasına imkan sağlayan finansman yöntemidir. 2021 Cambridge raporunda, dünya genelinde 2020 yılında kitle fonlamasının -Çin hariç- 113 milyar dolarlık pazar hacmine sahip olduğu ortaya konuldu. 2019 yılından 2020’ye kadar büyüme oranı %24 olarak gerçekleşti. Kitle fonlamasının geçmişi çok eskilere dayansa da günümüzde dijital ortamda kullanılan hali, dünyada 2001 yılından, Türkiye’de ise 2010 yılından beri faaliyetini sürdürmekte. Çoğunlukla bu faaliyet, finansman ihtiyacı olanları potansiyel destekçilerle buluşturan çevrimiçi platformlar tarafından gerçekleştirilir.

Kitle fonlaması sadece girişim ve fikirlerin kitleler tarafından ortak fonlanmasına (co-funding) değil ortak oluşturmaya (co-creation) da imkan tanır. Bu sayede kitlelerin geri bildirim ve yorumlarıyla yenilikçi ve teknolojik ürünlerin geliştirilme aşamasına ve projelerin daha etkin ilerlemesine katkıda bulunur. Ayrıca kısıtlı bir kitleden/kurumdan veya geleneksel finansman yöntemleriyle fon elde etmede zorlanan girişim ve projeler, kitle fonlama ile potansiyel destekçilerine kolaylıkla ulaşabilir. Hayata geçen girişim projeleriyle yeni pazarlar ve iş imkanları oluşması sonucunda ekonomiye de büyük katkı sağlar.

Fon toplamak isteyen kişi/kurumlar, kampanya başlatmak üzere platformlara başvurur. Kabul edilen kampanyalar belirledikleri hedef fona ulaşmak için belli bir süre zarfında platformda yayımlanır. Böylece kampanyalar kitlelerin desteğine açılmış olur ve isteyen herkes 1 TL’ye bile bu kampanyaları fonlayabilir. Fonlama karşılığında ne alınacağı ise uygulanan kitle fonlama modeline göre değişkenlik gösterir. Dünyada sıkça kullanılan dört kitle fonlaması modeli bulunur: Bağış bazlı, ödül bazlı, paya dayalı ve borçlanmaya dayalı.

Kitle Fonlaması Modelleri

Bağış bazlı kitle fonlaması ile fon sağlayanlar, herhangi bir beklenti olmaksızın kampanyayı destekler. Bu modelin destekçileri manevi tatmin ve iyilikte bulunma motivasyonları ile hareket eder. Bağış bazlı kitle fonlaması kampanyaları ağırlıklı olarak kar amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşlarına destek, kişisel projeler, eğitim ve tedavi ihtiyaçları gibi sebepler ile başlatılır. Ülkemizde son dönemde en yaygın örneği SMA hastası çocukların tedavileri için düzenlenen kampanyalardır.

Ödül bazlı kitle fonlaması, pek çok sektöre uygunluğuyla yaygın kullanılan bir modeldir. Fon sağlayanlar, hedef fona ulaşılması durumunda destekledikleri kampanyalar karşılığında maddi/manevi bir ödül alır. Bu ödüllere örnek olarak ürünün ön satışı olarak kendisi veya dijital bir kopyası, proje logosu baskılı bir tişört/kupa, kampanya sahibi ile görüşme veya teşekkür notu sayılabilir.

Paya dayalı kitle fonlaması ile fon toplayan girişim şirketleri, pay (hisse) karşılığında platformlar üzerinden kitlelere yüksek getiri potansiyelli yatırım fırsatları sunar. Dünya genelinde yasal düzenlemeye tabi olan bu modelin Türkiye’deki düzenleyici kurumu Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) olup ilgili mevzuat ilk olarak 3 Ekim 2019 tarihinde yayımlanmıştır. Daha sonra 27 Ekim 2021 tarihinde güncel yasal düzenleme yürürlükteki yerini almıştır.  Sadece SPK’nin yetkilendirdiği (listeye aldığı) platformlar paya dayalı kitle fonlaması faaliyetinde bulunabilir.

Borçlanmaya dayalı kitle fonlaması ile kitleler fon arayan kişi veya kurumlara platformlar aracılığıyla borç vererek karşılığında faizli/faizsiz geri ödeme alır. Bu model 27 Ekim 2021 tarihinde yayımlanan “Kitle Fonlaması Tebliği” ile Türkiye’de yasal hale getirilmiştir. Sadece SPK’nin yetkilendirdiği (listeye aldığı) platformlar borca dayalı kitle fonlaması faaliyetlerinde bulunabilir.

Kitle Fonlamasında İki Farklı Metot

Kitle fonlamasında paranın toplanma usulüne dayalı iki farklı metot bulunur:

“Ya hep ya hiç metodu”nda kampanyanın belirlediği hedef fon tutarına kampanya süresi zarfında ulaşılamaması durumunda toplanan tüm paralar destekçilerine iade edilir. Ülkemizde yasal düzenlemeye sahip paya dayalı kitle fonlamasında bu metotla fon toplanır.

“Hepsi kalsın metodu”nda ise hedef fon tutarına bakılmaksızın toplanan tüm paralar kampanya sahibine aktarılır. Genellikle bağış bazlı kitle fonlaması modelinde kullanılmakla birlikte, bu metodun ödül bazlı kitle fonlamasında da kullanıldığı görülür.